Fyrsti tími

• Alfred North Whitehead
  • Vestræn heimspeki er öll þekkt fyrir platon

Leit að efnislegu upphafi

• Þales kr.624-kr. 546
• Anaximandros kr. 610- kr.546
• Anaximenes bl. kr. 546-26

Þekkingarfræði og efi

• Xenofanes kr.570-kr.478?

Formið (Sálin, guð, ódauðleiki)

• Pýþagóras kr. 570-kr.490

aðrir

• Herakleitos kr. 540-kr. 480/70
  • óræður og áhrifamikill
  • eining andstæðna
• Parmenídes kr.515-kr. 449/40
  • allt er
• Zenon kr.490-?
  • fylgismaður permenídesar
  • studdi einhyggjuna með þversögnum

Fjölhyggja

• Empedókles kr. 492-432
  • frumefnin
• Anaxagóras kr. 500-kr. 428
  • frumþættir sem hugur stýrir
• Demokrítós kr. 460-?
  • atómkenning

Sófistar

• Prótagóras kr. 495-kr.415
  • kenndur við afstæðishyggju
• Gorgías kr. 480-kr.>427
  • kennari
  • verjandi mælskulistar Báðir tíðir gestir í samræðum Platons, sem var ekki vel við sófista

Klassísk heimspeki

• Sókrates 469-399
• Platon kr. 429-347
  • skrifar mikið eftir Sókrates en líka til að koma eigin hugmyndum á framfari
• Aristóteles 384-322

Hellenísk heimspeki

Hellenískur tími: 323-31 f.Kr.:

• Stóuspeki (Zenon, Krysippos)
• Epikúrismi (Epikúros, Lucretíus)
• akademísk (platonsk) efahyggja (Arkesilás, Karneades)
• pyrrhonsk efahyggja

Heimspeki keisaratímans

Keisaratíminn (til 6. aldar):

• stóuspeki (seneca, epiktetos, markús árelíus)

Heimildir um fornustu heimspekina

• Hermann Diels safnar brotum og Walther krans endurbætir 6. útgáfu
• brot flokkuð eftir 'DK tölum'
  • Byjra alltaf á DK (= Diels-Kranz)
  • allir heimspekingar með tölu t.d. 68 = Demokrítos
  • hægt að tilgreina brot eftir hann eða vitnisburður með A eða B
  • svo eru brot númeruð
  • Dæmir er DK68B5 sem vísar í brot númer 5 eftir Demokrítos

Hvað veldur tilkomu heimspekinnar

• Pólitík: Stjórnmálaástand og -hugsun örvar ígrundun
• Efnahagur: Verslun eflir ástand og erlend samskipti
• Bókmenntir: Hómer og Hesíodos með siðfræði og goðafræði
  • Hesíodos uppruni flestra heimilda um goðafræði
• Þeir moða úr eigin arfleifð sem og annara eldri menningarheima, sem eru viðurkenndir eða jafnvel ýktir
• Aristæoteles semur fyrstu heimspekisöguna í fyrstu bók frumspekinnar
  • mörgu leyti ennþá gild
  • einnig gagngrýnd
• Þales fyrsti heimspekingurinn, skv. Aristótelesi
• Aristóteles segir: Þaless fyrstur til að leita að uppsprettu eða upphafs án þess að vísa til yfirnátturulegra afla

Hvað sameinar forverana?

1. Hvernig þeir hugsa um hlutina
   • allir segja eitthvað nýtt
   • gagngrýna forvera og samtímamenn
2. Á hvaða forsendum?
   • Hvað telja þeir gefið?

fyrsti heimspekingurinn segir (þales)

• Vatnið er upphaf alls og endanleg skýring á öllu
• Ekki persónugerður guð
• meira

Hesíodos (um 700)

• Berum saman tilgátu Þalesar við kvæði Hesíodosar, sem segir frá upphafi alls
• Kaos, Gaja, tartaros, Eros og aðrir guðir eiga upptök á öllu

Mörkin eru ekki skýr

• Forverar segja ekki skilið við fortíð sína og hefðir

Hugsanarháttur

• Grundvallarforsendan önnur
• Anaxmandros hafnar tillögum þalesar og anaximenes hafnar tillögum anaximandrosar
• ástæður höfnunar eru heimspekilegar

Heimspekihefð verður til

• margar hugmyndir settar fram
  • hefðin verður til
• myndast rökræðuhópar
• áhrifavaldar en ekki einangruð fyrirbæri
• heildstæður sameiginlegur arfur
• Samhengi heimspekilegrar rökræðu

Frá frumspeki til þekkingarfræði

• Í framhaldi af frumspekilegum kenningum er spurt um þekkingarfræðilegan grundvöll slíkra kenninga

Þekkingarfræði

• Hvernig geta heimspekingar vitað að þeir séu að færa rétt rök?
• Hesíodos vísar til Músanna
  • viðtekinn sannlækur ræður
• Þegar þetta nægir ekki verða menn að vera meðvitaðir.

Rökhyggja og raunhyggja

• Stundum er gerð krafa að kenningar falli að reynslu
• Stundum krafa um rökvísi
• Vísirinn að rökhyggju og raunhyggju? (rationalismi og empírismi)

Marglitur hópur forvera

• Aðferðir og áhugamálin ólíkar
• Pýþagóras öðrum slóðum en þales
• enginn leit á sig sem heimspeking en frekar sem vísindamann

eðli og alheimur

• viðfangsefni er allt
• segjast rannsaka eðli hlutanna eða nátturu þeirra (fýsis)

Hvað er Fýsis?

• lifandi/lífsgefandi
• guðdómlegt

Hvað er kosmos

• Heimurinn
  • ákveðin fagurfræði í hugtakinu
• Kosmetikon er stjórnað af góðu siðferði og réttlæti (díke)

Hvað er harmónía

• samhljómur/samstilling allra þátta
• Samstillingin er leiðarstef pýþagóringa og platons

Hvað er logos

• margrætt orð
• skynsamleg greinargerð fyrir heiminum
• líka skynsemin í heiminum, vitið í reglunni
• gat líka merkt 'hlutfall'

Meira af fýsis

• Fýsis er eðli hlutar
• ákveðinn kjarni hlutar

Nýjabrumið

• Nátturuspekingar reyna að sleppa hinu yfirnátturulega

Pýþagórískar pælingar

• Dýrka ákveðnar tölur
• grunntala þeirra er 10 en það er ekki gefið
• no 1 óræðar tölur haters þessir náungar

Fílolás

• Pýþagórisminn mikilvægastur
• takmarkandi og takmarkalaust
  • einhverskonar viðbragð við öðrum hugmyndum
• samstilling gegnum tölur

Krossar 1 svör

• Hvað sagði xenofanes um guðdóminn?
  • að hann væri einn
• Hvað gerir einingu andstæðna skv herkleitosi
  • logos
• í hverju fólst byltingarkennd hugmynd herakleitosar sem átti að afhjúpa róttækan misskilning þeirra sem á undan komu
  • að allt breyttist
• parmenídes hélt eftirfarandi fram
  • viðfangsefni þekkingar er óbreytanleikinn
• hver er almenn hugmynd forngrisku heimspekinganna um tengsl þekkingar og veruleika?
  • veruleikinn uppfyllir þau skilyrði sem þekking á honum krefst
• hvaða viðhorf er skynsamlegt að lesa úr þversögnum zenons
  • að ekkert geti hreyfst

sófistarnir

• xenofon (nemandi sókratesar) sagði: Blekkingin er ásetningur sófistanna, gróðavonin tilefni skrifa þeirra, gagnleysið starf þeirra... Það nægir að nefna þá sófista sem er hnjóðsyrði, a.m.k. í augum þeirra sem er hnjóðsyrði, a.m.k. í augum þeirra sem eru gæddir skynsamlegu viti. Því bið ég ykkur að varast í lengstu lög kenningar sófistanna, en leggja rækt við heimspekina.
• síðan hafa sófistar verið með slæmt orðspor

damn missti glósur..

Vandi sókratesar

• Hafnar því að x sé F og hafnar því jafnframt að búa yfir þekkingu
• Ástæðan er kannski sú að maður þarf ekki að hafa þekkingu til að geta hafnað því að x sé F
  • það nægir að hafa það sem maður telur vera sanna skoðun og einhverja réttlætingu

Eitthvað þekkingarfræðilegt

• Rétt sannfæring getur verið byggð á röngum forsendum

Meira stöff

• herakleitós, heimurinn er síbreytilegur, ekkert alveg rétt
• pýþagóras og margfletingjarnir
• plató stofnaði atlantis (true)
• sókrates
  • enginn er vísvitandi
  • Dyggð = þekking
    • Þekking er samt ekki dyggð
  • fólk fer ekki gegn betri vitund

Anaxagoras

• Hvernig getur eitthvað verið úr því sem er ekki það sjálft
• Allt er í öllu
• engin tilurð og eyðing
• "Ingredients basic"
• flaskan er ekki til

Demókrítós

• Bregðst við einhyggju
• Óendanlega mörg atom (ódeili)
• tóm er til
  • útskýrir hreyfingar
• Hlutir eru ekki óendanlega skiptanlegir
• hugurinn verður að treysta á skilningarvitin
  • þegar þau stangast á hafa allir rangt fyrir sér
  • prótagóras vill meina að allir hafi rétt fyrir sér
• það sem veldur upphafshreyfingu hluta er óljós
• skynjun felst í einhversskonar snertingu

Sókrates

• Sagðist ekki vita neitt fyrir víst
• Dó 399 f.Kr.
• Ákærður fyrir að spilla æskunni, guðleysi
• Sókratíska aðferðin
  • Fær viðmælanda sinn til að útskýra eitthvað fyrir sér
  • prófar útskýringuna
  • afhjúpar fávísi
  • Sífelld leit að algildum skilgreiningum
• Dyggð er þekking
  • þekking er ekki dyggð
  • þetta hefur 100p komið áður fram í þessum glósum
• hann sagði að maður ætti að hugsa um sálina
• ef sálin er í góðu áastandi þá sinnir hún verki sýnu með ágæti
• Breyskleiki er ekki til
• Illska er fávísi
• Kynnir siðfræði
• Skilgreining þarf að
  • hafa sömu tilvísun
• Eitthvað algilt gott
• Dyggðirnar eru eitt

Umræður

• Eðli skynjunar og viðfang hennar
  • við það að þekkja raunmyndir og að nota skynfærin er hægt að höndla raunveruleikann
• Upprifjun
  • Flest a priori þekking
  • Sannar skoðanir vs þekking
• Fegurð
  • erfitt að komast að niðurstöðu
• Eru tölur til

Sálin hreyfir sjálfa sig

• Það sem hreyfist alltaf er ódauðlegt
• Aðein það sem hreyfir sjálft sig hreyfist alltaf því það er alltaf það sjálft.
• Sjálfshreyfill er uppspretta hreyfingar alls annars
• því verður sjálfshreyfill ekki til og getur því ekki eyðst
  • Sjálfshreyfill = Sál
• Dauðir hlutir missa psykhe
• ríkið vs sálin
  • svipað dæmi sko
  • Einstaklingar "sál" ríkisins?
• Þrískipting sálarinnar
  • tengsl við ríkið vs sálina?

Umræða

• Orsakir
  • anaxagóras
    • Dóminerandi efni í einhverju = það efni
    • smá af öllu í öllu
  • ef einn maður er stærri en annar er það ekki útaf höfðinu
• Breyskleiki
  • Sókrates afneitar breyskleika
  • Langanir vs skynsemi
• Ekillinn
  • Ekillinn táknar skynsemina
  • Hestarnir eru langanir og dyggð
  • erfitt að stjórna hestunum
  • hlutverk ekilsins
• Ódauðleiki sálarinnar
  • Er hún ódauðleg?

Aðdragandi siðfræðinnar og upphaf hennar í samræðum platons

• Hinn platonskt réttláti maður
  • "Stingur ekki undan sjóði gulls"
  • "Honum eru fjarri hófrán, þjófnaður og svik við samborgara eða ríkisheildina"
  • Drýgir ekki hór, vanrækir ekki foreldra sína og lætur guðina ekki afskipta
• Spurningar
  1. Hlutverk Eru til ásköpuð hlutverk? Er það t.d. hlutverk augans að sjá og hlutverk hjartans að dæla blóði?
  2. Farsælt líf Er eitthvað sem er öllum nauðsynlegt til að öðlasst hamingju
  3. Dygð Er ekki augljóst að hægt sé að vera hamingjusamur án þess að vera dygðugur
  4. Réttlæti Er réttl
  5. Göfug lygi

Frummyndakenningin gagnrýnd

• Platon gagnrýnir frummyndakenninguna í fyrsta hluta parmenídesar
• Helsta gagnrýnin er kennd við þriðja manninn
• Formið getur komið inn í efnið einhvernveginn
• frummyndir og eftirmyndir og eitthvað þriðja
  • oft kallað ílát

Parmenídes

• Samræðan geymir ungan sókrates, zenon og parmenídes
• einhyggjusinnar sem sögðu að veruleikinn væri einn, varanlegur og óbreytanlegur sem slíkur

Vandamál

• Hvaða hlutir eiga sér frummynd
• Í hverju felst hlutdeild frummynda

Þekkingarfræði

• Þekkingargreinar
  • Fræðileg
  • Verkleg
  • Siðleg

Rökfræði

• Afleiðsla
• fyrsta mynstur
  • adalforsenda m-p
  • aukaforsenda s-m
  • nidurstadan s-p

Sálin

• ekki fangi líkamans
• form lífverunnar
• raungerving er 1. möguleiki (megund) 2. breyting (raungervingin sjálf)
• mörg ólík svið sálna
• Sálarkvarði
  • Plöntusál
  • Skynsál
  • Röksál
• skynjanlegt svið
• gerandi og þolandi

Eðlisfræði

• Frummyndir platons breytast ekkert
• verund, eiginleiki og eðli
• hermundur er hermundur þrátt fyrir hárvöxt
• tilfallandi breyting og edlisbreyting
• efni og form