Stjórnmálasaga 1830-1904

Júlíbyltingin 1830 og baráttan fyrir íslensku þingi

• "Þegar París hnerrar fær Evrópa kvef"
  • Margar uppreisnar- og byltingarhreyfingar áttu upphaf í parís
  • franska stjórnarbyltingin
  • stúdentauppreisn maí 1968
  • Karl X steypt af stóli júlí 1830
• Atburðir í danmörku
  • Þýskumælandi héröð Danaveldis, Slésvík og Holstein áttu eigin sjálfstæðishreyfingar
  • Frjálslyndir menn og þjóðernissinnar fylgdust með, Einn þeirra var íslenskur lögfræðistúdent, Baldvin Einarsson
  • Friðrik konungur reyndi að þagga í þeim röddum en þurfti að fara varlega vegna þýskumælandi ríkja við landamæri Danaveldis
  • Hann gat ekki látið frá sér völd skv dönskum lögum
  • Bauð því upp á ráðgefandi stéttarþing
  • Fjögur stéttarþing stofnuð árið 1831 -Holstein, Slésvík, Jótland og Hróarskelda
  • Baldvin Einarsson skrifar bækling til að kynna sínar hugmyndir
    • Gaf einnig út tímarit kallað Ármann á Alþingi
    • Benti á að Ísland þyrfti eigið stéttarþing til að markmiðum konungs næðust
    • Hvatti til stofnunar stéttarþings í stað Alþingis sem var lagt niður 1800
    • Hann var í góðri stöðu til að berjast fyrir þessu
      • hann var staðsettur í höfuðborginni
      • hann var í góðu sambandi við Bjarna Thorarensen Landsyfirréttardómara og Grím Jónsson amtmann
      • einnig kunnugur Finni Magnússyni prófessor og leyndarskjalaverði konungs
  • Nýr stiftamtmaður tekinn við á Íslandi C.E. Bardenfleth
    • Jákvæðari en Krieger
    • Lagði til að nefnd embættismanna til að ræða málefni Íslands
      • tillagan var samþykkt
      • áttu að ræða kosningu fulltrúa Íslands á Hróarskelduþingið
      • ræddu frekar skólamál og endurreisn alþingis

Endurreisn alþingis

• Konungaskipti í danmörku 1839
  • Friðrik VI lést og Kristján VIII tók við
  • Kristján VIII hafði verið konungur noregs 1814
  • Bænaskrá Friðriks VI fór fram á afnám einveldisins og aukins prentfrelsis
• Viku eftir konungaskipti gengu Hafnar-Íslendingar á fund hans
  • færðu honum heillaóskir
  • báðu einnig um innlent þing, verslunarfrelsi og umbætur í skólamálum
  • Finnur Magnússon "potturinn og pannan í þessum málum"
• Vel tekið í tillöguna
  • Ráðgjafaþing stofnað á Íslandi
  • Það var kallað Alþingi og haldið á þingvöllum
  • Gert gegn vilja stórnarstofnana í Kaupmannahöfn
    • líklega vegna þess að íslendingar fóru aðeins fram á það sem Danir voru nú þegar með
• Á ráðgjafarþinginu voru 20 þjóðkjörnir og 6 konungskjörnir
• Kosningarréttur bundinn við karlmenn sem áttu eignir 25 ára og eldri
  • um 5% íslendinga hafði kosningarrétt miðað við þessar reglur
  • talsverð óánægja með þetta, sérstaklega meðal fjölnismanna
• Jón Sigurðsson gengur til liðs við fjölnismenn
  • Á svo rifrildi við hina fjölnismennina varðandi staðsetingu alþingis en einnig stafsetninguna á Fjölni, ritstjórnarstefnu tímaritssins og nafnið
  • Segir sig frá fjölni og stofnar tímaritið Ný félagsrit sem var gefið út 1873
    • segir þar að þingið ætti að vera í reykjavík
• Þingið fyrst haldið í lærða skólanum 1845
• Fyrsti forseti þess Bjarni Þorsteinsson amtmaður sem hafði barist gegn myndun þess

Byltingarnar 1848 og konungaskipti

• Upp að 1847 gaf Kristján konungur ekki eftir frjálslyndum öflum en 1847 skipti hann um skoðun og hóf undirbúning að breytingum á stjórnarskipaninu
• Hann veiktist og dó í janúar 1848
• Friðrik VII tók við
  • Hann var drykkfeldur og ekki aldæll með vini
  • Hann var fyrstur Danakonunga til að koma til Íslands
    • sem krónprins 1833 eða 1834
  • hélt sér við hugmyndir föðurs síns
• Febrúarbyltingin í parís 1848
  • byltingaralda um evrópu
  • national-liberalar efna til fundarhalda og gera kröfur um stjórnarskrá og þingræði
  • Friðrik konungur víkur íhaldssömum ráðgjöfum úr starfi og setur nýja ráðherra úr hópi national-liberala
• einnig mikil ólga í hertogadæmum meðal þýskumælanda
• fyrra slésvíkurstríðið
  • holsteinbúar hófu vopnaða uppreisn gegn dönum
  • prússar og önnur þýsk ríki gengu til liðs gegn dönum
  • friður saminn
    • óbreytt ástand
    • stéttarþing gerð að lögþingum

Þjóðfundurinn 1851

1849

• Alþingi undirbýr fund íslendinga um stjórnskipan
• almenn bjartsýni
• Páll Melsted amtmaður
• 40 þjóðkjörnir 6 konungkjörnir
• tillögur þingsins samþykktar

1850

• JD Trampe greifi nýr stiftamtmaður
• Kröfur þingvallafundar
  • Alþingi hefði löggjafarvald með konungi
  • Sjálfstæður fjarhagur
  • Alþingi fjárveitingarvald
  • innlent Dómsmálavald
  • Íslenskt framkvæmdavald
  • sendifulltrúi í kaupmannahöfn
  • frjáls verslun
  • Tryggt prentfrelsi og fundafrelsi

1851

• 4.júlí haldinn þjóðfundurinn
  • enginn konungsfulltrúi
  • engin gögn frá danmörku
  • komu nokkrum dögum seinna
    • herskip
    • auk sjóliða kom 25 manna vopnaður herflokkur
• Danir vildu að grundloven gildu á íslandi
  • vildu fá íslenskan fulltrúa á danska þingið
  • ísland yrði eiginlega innlimað í Danmörku
• Þjóðfundarfulltrúar skipuðu nefnd sem samdi nýtt frumvarp
• Trampe greifi boðar til fundar 9. ágúst
  • skammar fundarmenn
  • slítur fundi
  • "Vér mótmælum allir"
• Jón Guðmundsson kaupir þjóðólf

Stund milli stríða

1855

• Fullkomið verslunarfrelsi
• prentfrelsi innleitt
• fjárkláðinn
  • landsmenn skiptust í tvo flokka, þá sem vildu skera féð og þá sem vildu lækna það
    • Pétur Havsteen amtmaður norðan og austan (aðal skurðarmaður)
    • Jón Guðmundsson ritstjóri og stuðningsmaður Jóns sigurðssonar (einnig skurðarmaður)
    • J.D. Trampe Stiftamtmaður og Halldór Kr. Friðriksson yfirkennari við lærða skólann (lækningarmenn)
• Fjarhagur íslands og danmerkur aðskildur
• reikningskrafan
• Danir gefa frá sér slésvík

1863

• Friðrik VII lést
• Kristján IX af Glucksborg tekur við
• national-liberalar fara frá völdum
• hægri stjórn tekur við
• J. Estrup

Stöðulögin og stjórnarskráin

1871

• Kristján IX undirritar stöðulögin
• hilmar finsen
• Stöðulögin sett án aðkomu þings
• Stöðulögin
  • stuttur lagabálkur um sérmál Íslands og sameinginleg mál danmerkur og íslands
  • Sameiginleg mál:
    • konungur
    • utanríkismál
    • landvarnir
    • ríkisborgararéttur
    • gjaldmiðill
    • póstssamgöngur
    • hæstiréttur í kaupmannahöfn hélt sæti sínu sem æðsta dómsvald
  • Sérmál Íslands:
    • samgöngur
    • kirkjan
    • mennta- og heilbrigiðismál
    • innlend fjármál
• Ástandsleiðin farin
• stiftammannaembættið lagt niður
• landshöfðingjaembætti tekið upp
  • það var valdameira embætti
  • því kom meira vald inn í landið
  • Hilmar finsen fyrsti landshöfðingi
• Stöðulögin almennt framför

1873

• Landshöfðingi átti að taka við embætti
• "Niður með landshöfðingjann" á fánastöng stiftamtmannshúsið
• Hallgrímur Melsted ásakaður um að hengja hrafninn og Sigurður málari átti að hafa hvatt hann til þess
• Þingvallafundur haldinn
  • róttækar stjórnskipnarkröfur
  • danir og ísland skyldu bara vera í konungssambandi
  • jóni sigurðssyni þótti nog um

1874

• Þúsund ár liðin frá upphafi Íslandsbyggðar
• Andvari
• konungur skrifar undir stjórnarskrá um sérstöku málefni íslands
  • þingið fékk fullt fjarforræði og löggjafarvald með konungi
  • konungur viðheldur neitunarvaldi
  • ákvæði um mannréttindi og trúfrelsi
• Íslandsmálaráðherra
  • CS Klein

Landshöfðingjatímabilið

• Gamlir skattar lagðir niður í staðinn fyrir tekjuskatt, toll og fasteignarskatta
• Jón Sigurðsson og Ingibjörg kona hans látast áramótin 1879-1880
  • Grímur Thomsen ánægður

1881

• Næsta lota sjálfstæðisbaráttunar hefst
• Benedikt Sveinsson Sýslumaður þingeyinga
• endurskoðunarstefna eða benediska

1885

• Landsbankinn stofnaður

1894

• Valtýr Guðmundsson kemur á þing fyrir Vestmannaeyjar
  • Gaf út Eimreiðina
  • Á móti endurskoðunarstefnu
  • Valtýska
• Meðal annars gekk Björn Jónsson, ritstjóri Ísafoldar til liðs við Valtý
• erlendur einkabanki fenginn til landsins
  • varð síðar að Íslandsbanka

1901

• Valtýska samþykkt í neðri deild Alþingis
• Hægri stjórn í kaupmannahöfn fellur
  • Vinstrimenn mynda stjórn
  • Systemskiftet
• Kosning milli frumvarpa í anda Valtýinga eða Heimastjórnarmanna
  • heimastjórnarmenn vinna
• Landshöfðingjatímabili lýkur